Zelfbescherming op het werk: herken en voorkom agressie
Elke werkplek zou een veilige omgeving moeten zijn waar medewerkers zich kunnen concentreren op hun taken zonder zich zorgen te maken over agressie of intimidatie. Helaas komt agressie op het werk vaker voor dan je denkt. Of je nu werkt in de zorgsector, horeca, detailhandel of op kantoor, iedereen kan ermee te maken krijgen. In deze blog bespreken we hoe je agressie op het werk kunt herkennen, voorkomen en ermee omgaan.
Waarom agressie op het werk een groeiend probleem is
Volgens recente onderzoeken in Vlaanderen heeft ongeveer één op de drie werknemers weleens te maken met agressie tijdens het uitvoeren van hun functie. Dit kan variëren van verbale bedreigingen tot fysiek geweld. Vooral in sectoren waarbij men direct contact heeft met klanten of patiënten, zoals de zorg, openbaar vervoer en dienstverlening, ligt dit percentage nog hoger.
Agressie op het werk kan diverse oorzaken hebben:
- Frustratie bij klanten over lange wachttijden of onbevredigende service
- Onduidelijke communicatie tussen collega’s of met leidinggevenden
- Werkdruk en stress
- Persoonlijke problemen die worden meegenomen naar het werk
- Alcohol- of drugsmisbruik
Verschillende vormen van agressie herkennen
Agressie op de werkvloer komt in verschillende vormen voor. Het is belangrijk om deze te herkennen, zodat je gepast kunt reageren.
Verbale agressie
Dit is de meest voorkomende vorm en omvat:
- Schreeuwen of vloeken
- Bedreigende of intimiderende taal gebruiken
- Beledigende opmerkingen of scheldwoorden
- Sarcasme of vernederende humor
Non-verbale agressie
Ook zonder woorden kan agressie duidelijk aanwezig zijn:
- Intimiderende lichaamstaal (te dichtbij komen staan)
- Dreigend wijzen of gebaren maken
- Voorwerpen gooien of slaan op een bureau
- Bewust negeren of sociale uitsluiting
Fysieke agressie
De meest directe en gevaarlijke vorm:
- Duwen of trekken
- Vastgrijpen of vasthouden
- Slaan, schoppen of bijten
- Aanvallen met voorwerpen
Vroege waarschuwingssignalen van escalerende agressie
Agressie escaleert vaak in fasen. Door de vroege signalen te herkennen, kun je soms erger voorkomen:
- Irritatie fase: verhoogde spanning, geagiteerd gedrag, praten met verhoogde stem
- Defensieve fase: argumentatief worden, beschuldigingen uiten, weigeren te luisteren
- Risico fase: verbale bedreigingen, fysieke dreigementen, intense boosheid
- Crisis fase: verlies van zelfbeheersing, fysieke uitbarsting
Effectieve preventiestrategieën voor op het werk
Voor werkgevers
Als werkgever of leidinggevende heb je een belangrijke rol in het creëren van een veilige werkomgeving:
- Ontwikkel duidelijk beleid tegen agressie en geweld
- Bied regelmatige trainingen aan over conflicthantering en de-escalatie
- Zorg voor adequate personeelsbezetting, vooral in risicovolle situaties
- Installeer indien nodig beveiligingsmaatregelen zoals camera’s of alarmknoppen
- Creëer een cultuur waarin medewerkers incidenten durven te melden
Voor medewerkers
Ook als individuele medewerker kun je bijdragen aan preventie:
- Wees je bewust van je eigen communicatiestijl en lichaamstaal
- Herken je eigen stresssignalen en leer hier adequaat mee om te gaan
- Volg aangeboden trainingen over omgaan met agressie
- Meld potentieel gevaarlijke situaties of personen
- Steun collega’s die te maken hebben met agressie
De-escalatietechnieken die werken
Wanneer je geconfronteerd wordt met een agressieve situatie, kunnen deze technieken helpen om de spanning te verminderen:
Verbale de-escalatie
- Blijf kalm: Behoud een rustige stem en ademhaling
- Toon begrip: Bevestig de emoties van de persoon zonder direct in te stemmen met onjuiste beschuldigingen
- Gebruik niet-confronterende taal: Vermijd “je moet” of “je kan niet” en gebruik in plaats daarvan “ik begrijp” of “laten we kijken naar…”
- Bied oplossingen: Focus op wat wél mogelijk is in plaats van wat niet kan
Non-verbale de-escalatie
- Respecteer persoonlijke ruimte: Houd minimaal armlengte afstand
- Positioneer jezelf strategisch: Zorg dat je toegang hebt tot een uitgang
- Let op je lichaamstaal: Houd je handen zichtbaar, maak geen plotselinge bewegingen
- Vermijd langdurig oogcontact: Dit kan als confronterend of uitdagend worden ervaren
Noodsituaties: wanneer zelfbescherming essentieel wordt
In sommige gevallen is de-escalatie niet mogelijk en moet je direct handelen voor je eigen veiligheid:
- Creëer afstand: Verwijder jezelf uit de directe gevarenzone
- Waarschuw anderen: Roep om hulp of activeer beschikbare alarmsystemen
- Bescherm jezelf: Gebruik objecten als barrière indien nodig
- Basisvaardigheden zelfverdediging: Kennis van enkele elementaire zelfverdedigingstechnieken kan cruciaal zijn
Na een incident: herstel en rapportage
Na een agressie-incident is het belangrijk om:
- Het incident formeel te melden volgens bedrijfsprotocol
- Medische hulp te zoeken indien nodig, ook voor niet-zichtbare verwondingen
- Te praten over het incident met leidinggevenden of vertrouwenspersonen
- Professionele ondersteuning te zoeken bij emotionele impact
- Bij te dragen aan evaluatie en verbetering van veiligheidsmaatregelen
Investeren in zelfbescherming: beter voorkomen dan genezen
Hoewel organisaties primair verantwoordelijk zijn voor veilige werkomstandigheden, is het waardevol om ook persoonlijk te investeren in zelfbeschermingsvaardigheden. Workshops zelfverdediging kunnen je essentiële vaardigheden leren, je zelfvertrouwen vergroten en helpen om potentieel gevaarlijke situaties beter in te schatten.
Steeds meer Vlaamse bedrijven organiseren voor hun personeel workshops zelfbescherming om hen de nodige handvatten te geven om met agressie om te gaan. Dit is niet alleen een investering in veiligheid, maar ook in het welzijn en werkgeluk van medewerkers.
Conclusie
Agressie op het werk is helaas een realiteit waarmee veel werknemers te maken krijgen. Door alert te zijn op waarschuwingssignalen, de juiste preventieve maatregelen te nemen en te weten hoe je moet reageren in noodsituaties, kun je het risico aanzienlijk verminderen. Onthoud dat zelfbescherming een combinatie is van bewustzijn, preventie, de-escalatievaardigheden en, indien nodig, fysieke zelfverdediging.
Werk zou nooit een plaats mogen zijn waar je je onveilig voelt. Door samen te werken aan een veilige werkomgeving, kunnen we agressie op het werk effectief aanpakken en voorkomen.
